(ur. najprawdopodobniej w grudniu 1550 w Rostkowie koło Przasnysza,

zm. 15 sierpnia 1568 w Rzymie) – polski jezuita, święty katolicki, patron Polski.

Był synem Jana, kasztelana zakroczymskiego, i Małgorzaty z Kryskich, pochodzącej z Drobina. Stanisław był drugim dzieckiem. Miał starszego brata Pawła oraz dwoje (brata i siostrę) lub czworo (dwóch braci i dwie siostry) młodszego rodzeństwa. Ochrzczony został w kościele parafialnym w Przasnyszu. Do 14 lat uczyli go rodzice, a następnie jego nauczycielem był Jan Biliński (Bieliński).

W wieku 14 lat razem ze starszym bratem Pawłem został wysłany do szkół jezuickich w Wiedniu. Stanisław połączył naukę z życiem religijnym. W grudniu 1565 roku ciężko zachorował. Miał wówczas wizję, w której św. Barbara z dwoma aniołami przyniosła mu Komunię Świętą. Miał też drugą wizję, w której Matka Boża z Dzieciątkiem Jezus pochyla się nad nim i składa mu w ramiona Dzieciątko. Rano wstał zupełnie zdrowy.

Stanisław pragnął wstąpić do zakonu jezuitów, ale nie uzyskał zezwolenia rodziców. W sierpniu 1567 roku, pieszo, w przebraniu, uciekł z Wiednia. W pogoń za nim ruszył jego brat Paweł. Stanisław dotarł do Dillingen w Bawarii (około 650 km) i zgłosił się do Piotra Kanizjusza. Ten wysłał go do Rzymu, gdzie Franciszek Borgiasz (Francisco de Borja y Aragón) przyjął go 28 października 1567 roku do nowicjatu. W wieku 17 lat złożył śluby zakonne. 10 sierpnia 1568 roku nagle zachorował na malarię i zmarł 15 sierpnia 1568 r. w Rzymie.

Kult zrodził się natychmiast i spontanicznie; kiedy w dwa lata później otwarto jego grób, znaleziono ciało świętego rzekomo nietknięte rozkładem. Został beatyfikowany w 1602 przez papieża Pawła V i kanonizowany przez Benedykta XIII 31 grudnia 1726, chociaż dekret kanonizacyjny wydał wcześniej już Klemens XI w 1714 roku[3].

Temu świętemu przypisywano zwycięstwo nad Turkami w bitwie pod Chocimiem w 1621, Jan II Kazimierz Waza orędownictwu świętego przypisywał zwycięstwo w bitwie pod Beresteczkiem[4].

Od 1983 z Przasnysza do Rostkowa wyruszają doroczne diecezjalne pielgrzymki młodzieży.

Relikwie świętego spoczywają w kościele św. Andrzeja na Kwirynale w Rzymie. Dwieście lat po kanonizacji sprowadzono do Polski cząstkę jego relikwii. W uroczystościach jubileuszowych wziął udział prezydent RP Ignacy Mościcki. Od 18 września 2011 część relikwii spoczywa w parafii św. Stanisława Kostki w Sulechowie.

Święto liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest od 13 listopada 1670, kiedy to Klemens X zezwolił zakonowi jezuitów na odprawianie mszy świętej i brewiarza o Stanisławie

Od 1969, po reformie liturgicznej Pawła VI na II soborze watykańskim, święto obchodzone jest w polskim Kościele 18 września, podczas kiedy w pozostałej części Kościoła nadal 13 listopada

Stanisław Kostka został jednym z głównych patronów Korony Polskiej i Litwy w 1674, ale już od 1961 jest patronem: Polski, archidiecezji łódzkiej i warszawskiej oraz diecezji chełmińskiej i płockiej, miast: Gniezna, Lublina, Lwowa ,Poznania i Warszawy. Jest też patronem studentów oraz nowicjuszy i nowicjuszek, alumnów, polskiej młodzieży, a także Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży (KSM)[3]. Papież Jan XXIII w 1962 roku potwierdził trwający od 1674 r. patronat św. Stanisława Kostki nad Polską.

Św. Stanisław jest patronem szkoły podstawowej w Jazgarce, gimnazjum i liceum w Lublinie, popularnie zwanych Biskupiakiem. Jego imię nosi też Katolickie Gimnazjum i Liceum Jezuitów w Gdyni, Zespół Szkół w Starym Gralewie, Katolickie Gimnazjum i Liceum w Kielcach, Publiczne Gimnazjum w Jednorożcu, Publiczne Gimnazjum w Świedziebni, Publiczne Gimnazjum Jezuitów w Krakowie (zwane Kostka) oraz Katolickie Gimnazjum w Szczecinie oraz Gimnazjum Katolickie w Poznaniu, a także Szkoła Podstawowa nr 2 w Lubomierzu k. Limanowej oraz Katolickie Gimnazjum i Liceum w Zielonej Górze.

Na terenie Anglii, w Manchesterze, znajduje się Polska Szkoła Przedmiotów Ojczystych im. św. Stanisława Kostki(The Polish Saturday School in Manchester). Szkoła została założona w 1949 r. przez Stowarzyszenie Polskich Kombatantów, którzy wspierają szkołę do dzisiejszego dnia Także w Coventry, w zachodnio-centralnej Anglii (West Midlands), znajduje się Polska Parafia Rzymsko-Katolicka pod wezwaniem św. Stanisława Kostki założona w 1948 roku przez Stowarzyszenie Polskich Kombatantów nr 399 w Coventry.

W ikonografii przedstawiany jest w stroju jezuity, najczęściej jako przyjmującego Komunię Świętą z rąk anioła lub św. Barbary.

Atrybuty św. Stanisława to anioł podający mu Komunię, Dziecię Jezus na ręku, krucyfiks, laska pielgrzymia, lilia ,Madonna i różaniec.

​